'1 verkeerde speech kan 16 jaar werk vernietigen'

Gevangenen lopen naar de rechtszaal van de High Court in Kigali

Inauguratie president Kagame

Victoire is geen politica zeggen de leden van de delegatie

Victoire kan rekenen op een eerlijk proces zegt delegatielid Bernardin Ndashimye.

Stembus stond lang open. Iedereen kon er bij 9 augustus 2010. 

Stemlokaal St Famille, centrum Kigali, na sluiting van de stemlokalen.

Maandag 8 november 17.00 uur.

Afgelopen vrijdag landde een Rwandese delegatie op Nederlandse bodem. De delegatie si onderdeel van een waar PR offensief om het geschonden imago van Rwanda weer wat op te poetsen. De delegatie praat onder meer met Nederlandse Tweede kamerleden, het ministerie van Buitenlandse Zaken en de diaspora, de Rwandezen in Nederland. En met de pers.

De delegatie heeft wel wat uit te leggen: het gebrek aan oppositie tijdens de verkiezingen en de rommelige nasleep van de verkiezingen, het schorsen van kranten, de dood van een kritisch dagbladjournalist en de dood van de vicepresident van de Groene partij, het laatste VN-rapport waarin Kagame in bedekte termen beschuldigd wordt van genocide en de situatie rond Victoire Ingabire. 

De delegatie heeft daarom wat zwaarte gekregen met senator Aloisea Inumbaya (hoofd), een intelligente regeringspartij RPF- diehard die dicht bij president Kagame staat; generaal Jerome Ngendahimana, ex FDLR-rebel, nu generaal en inlichtingenadviseur in het Rwandese leger. 

Bernardin Ndashimye, voormalig vice ombudsman en actief met anticorruptiezaken, lijkt zo op het eerste gezicht van een lichter kaliber, toch was hij vaak aan het woord. Samen met de ambassadeur van Rwanda waren zij het die de vragen beantwoordden van de journalisten. De rest van de delegatie zweeg voor het grootste deel. De belangstelling van de pers viel overigens tegen: er waren drie journalisten, waaronder ikzelf. Daarnaast waren er ook twee mensen van het organiserende bureau. Zij hielpen de delegatie af en toe met vragen naar de gewenste antwoorden.

De delegatie is onderdeel van een PR-offensief om het geschonden imago van Rwanda weer wat op te poetsen. "We weten dat ons imago het afgelopen jaar te lijden heeft gehad, maar we hadden het te druk om PR te bedrijven", aldus Inumbaya. De delegatie leek niet erg onder de indruk van de mogelijkheid dat Nederland haar 4 miljoen budgetsteun zou intrekken volgend jaar. "Maar dan moet het wel gebeuren met een geldige reden. Iedereen moet bezuinigen. De steun moet niet worden ingetrokken vanwege een non-issue." En met dat non-issue bedoelde Inumbaya de mensenrechten en Victoire. 

Wel is Rwandees ambassadeur Immaculee Uwanyiligira, bang voor een domino-effect: dat wanneer Nederland steun intrekt, anderen zullen volgen. Vandaar dat ze zo graag komen uitleggen wat er allemaal aan de hand is. Nederland zou weleens de eerste dominosteen kunnen zijn, met vragen stellende en moties indienende parlementariers. Dat ook het Human Rights Committee van de Common Wealth kritisch naar Rwanda kijkt, hoeft wat Rwanda betreft de relatie niet te schaden. "Er ligt een positief rapport over Rwanda, de situatie is niet in een jaar helemaal veranderd." Toch is dat nou juist wat gebeurde: het afgelopen jaar veranderde Rwanda van internationaal troeteldier tot probleemgeval in verband met de mensenrechten, persvrijheid en de democratie. 

Generaal Ngendahimana, af en toe geholpen door ambassadeur Immaculee Uwanyiligira legde omstandig uit wat er niet klopte aan het VN-rapport: het borduurde voort op het Mapping 1 rapport dat al niet klopte, "dus dan klopt mapping 2 zeker niet". En natuurlijk ontkenden ze niet dat er burgers waren gedood in Congo, maar die waren jammerlijk tussen twee vuren terechtgekomen en per ongeluk doodgeschoten; ze waren zeker niet het slachtoffer van een gerichte actie, "want dan hadden ze de drie miljoen vluchtelingen wel neergeschoten terwijl ze vanuit de Congolese vluchtelingenkampen via een corridor door de RPF terug werden geleid naar Rwanda." Volgens de generaal liet het rapport ook onbesproken dat veel vluchtelingen in het bos omkwamen door honger en ziekte. De generaal bevestigde dat de vluchtelingen werden gedwongen terug te keren naar Rwanda. "Ze zouden anders worden gebruikt als gijzelaars door de ex-FAR en de Interahamwe. De vluchtelingenkampen werden door de ex FAR en interahamwe gebruikt als opleidingskampen." De generaal vertelt niet dat de regering van Rwanda erg haar best heeft gedaan om het rapport te wijzigen. Dat is niet gelukt. Het rapport dat in augustus uitlekte, werd ondanks Rwandese druk, bijna ongewijzigd gepubliceerd op 1 oktober. Het 600 pagina-tellende rapport behandelt verkrachtingen, geweld en plunderingen in Oost-Congo tussen 1996 en 2003. Het bevat 500- 600 schendingen van de mensenrechten, met een minimum van 50 slachtoffers per keer, meer dan 1500 getuigen zijn verhoord. Het VN rapport spreekt over systematische aanvallen op Hutu-vluchtelingen die door een bevoegde rechtbank kunnen worden gekwalificeerd als genocide. 

Tijdens de persconferentie werd lang gesproken over Victoire. De delegatieleden wisten precies waar Victoire had gesproken, wat ze had gezegd. De delegatie geeft Victoire geen politieke status: haar partij is niet ingeschreven. En dus is zij een burger als alle andere Rwandese burgers. "Maar het wordt natuurlijk wel als een politieke affaire beschouwd, omdat anderen het als een politieke affaire beschouwen, zegt de ambassadeur. "Ingabire krijgt veel media-aandacht omdat ze vrouw is en zolang in Nederland heeft gewoond." Volgens Ndahimye hoeft Victoire niet bang te zijn voor een oneerlijk proces, met bewijzen waarmee is geknoeid: "Justitie werkt volstrekt onafhankelijk van het politieke systeem. En volgens de wet." De delegatie hoopt dat Victoire snel voor de rechter kan verschijnen, des te sneller wordt duidelijk of ze wel of niet schuldig is. "Het proces staat open voor iedereen." 

De delegatie vergeet voor het gemak dat Victoire een gewoon burger is, omdat het haar onmogelijk werd gemaakt haar partij in te schrijven. De delegatie vindt het ook heel gewoon dat Victoire dag en nacht werd gevolgd 'Dat doen jullie toch ook met jullie mensen die thuis moeten zitten' aldus Ndashimye. Maar die vergelijking gaat natuurlijk mank: Victoire is nog niet veroordeeld. Zij wacht in de vaak overbevolkte gevangenis 1930 in Kigali op haar proces. Hoe fair dat proces wordt, valt te bezien: volgens haar advocaten is er met het bewijs geknoeid: zo is de verklaring van de kroongetuige geantidateerd en is er met emails geknoeid. Haar staf zegt onder druk te worden gezet om tegen haar te getuigen. Volgens de UDF, haar partij, worden getuigen zelfs getraind. Huiszoekingen worden gedaan zonder huiszoekingsbevel. Victoire zelf zat de eerste dagen van haar detentie geboeid. Moest slapen zonder matras. Durfde niet te eten en te drinken uit angst voor vergiftiging. Het Rode Kruis mocht haar niet bezoeken. Toen zij werd overgebracht van de politiecel naar de centrale gevangenis werd zij kaalgeschoren. 

Duidelijk werd dat Rwanda Victoire niet in de 'gewone' oppositie wil hebben. Haar politieke partij inschrijven is geen optie; Victoire wordt als te bedreigend voor het Rwandese bestel ervaren omdat onder meer haar taal lijkt op de taal die gebruikt werd vóór de genocide in 1994. "Eén verkeerde speech kan al ons werk van de afgelopen zestien jaar te niet doen." Ndashimye geeft als voorbeeld het bezoek van Victoire aan de gevangenis in haar geboortestad Gisenyi. "prima dat ze de gevangenen bezoekt en met de gevangenen sympathiseert, maar ze gaat te ver als ze zegt dat 'ze hen zal bevrijden van het juk.' Dat lijkt volgens de voormalige vice-ombudsman te veel op de haat-taal die voor de genocide werd gebezigd. 'Het laat ook zien dat Ingabire te lang in het buitenland is geweest. Ze heeft geen voeling meer met haar geboorteland.' De ambassadeur: 'Wij zijn misschien toch te zacht opgetreden, zoals sommigen in ons land vinden. Maar wij dachten dat de hele wereld wel zou zien dat ze niet geschikt was. Victoire de nieuwe Mandela? Dat is een belediging voor Mandela.' 

Ik heb Victoire nu al een aantal jaren gevolgd, en haar vaak gesproken. Altijd sprak zij zich uit voor verzoening, voor gelijke behandeling van Tutsi's en Hutu's, voor een vreedzame oplossing, een vreedzaam 'gevecht' met het huidige regime. Ik kan haar niet om een reactie vragen op de beschuldigingen van de delegatie. Ze heeft niet de beschikking over een mobiel in de gevangenis. Hoor en wederhoor is dus niet mogelijk.