Hoe betrouwbaar zijn de genocideprocessen in Rwanda?

Donderdag 27 maart 2014

Hoe eerlijk zijn de genocide-processen in Rwanda?

In Rwanda wachten ongeveer acht mensen, beschuldigd van genocide, in de cel op hun proces. Zeven van hen werden overgedragen door het Straftribunaal in Arusha, één van hen werd uitgeleverd door Canada. Kunnen zij een eerlijk proces verwachten?

De eerste die door het straftribunaal werd overgeleverd aan Rwanda was Jean-Bosco Uwikindi. In december 2011 besliste de rechter dat Uwukindi kon worden overgebracht naar Rwanda omdat hij daar een eerlijk proces kon verwachten. 

Nog in 2006 had een rechter beslist dat het ICTR geen verdachten kon overdragen aan Rwanda, omdat niet kon worden verwacht dat zij een eerlijk proces zouden krijgen. Heeft Rwanda haar systeem dus radicaal gewijzigd in die tussentijd? Ja en nee.

Ja: de doodstraf werd afgeschaft en er wordt meer efficiënt gewerkt. Rechters en officieren van justitie werden en worden bijgeschoold. Het is niet langer president Paul Kagame die de rechters van de Hoge raad benoemt, maar de minister van Justitie. Mensenrechtenorganisatie Human Right Watch erkent dat er meer efficiënt wordt gewerkt. Net als de Belgische organisatie van Advocaten zonder grenzen die van 1996 tot 2012 actief was in Rwanda. Deze organisatie staakte onlangs haar verzet tegen uitlevering. Toch zetten beide organisaties ook dikke vraagtekens over met name de onafhankelijkheid van rechters en officieren van justitie en de mogelijkheid om vrijuit te spreken tijdens een proces.

Nee: Jean Bosco Uwikindi zit in gevangenis 1930 in Kigali, net als de andere uitgeleverde Rwandezen. Eigenlijk moeten ze in de speciale -met geld van Nederland gebouwde- gevangenis zitten in Nyanza. Maar dat is dus niet het geval. Een speciaal gerechtsgebouw dat ook in Nyanza moet komen, is nog niet neergezet.

Een apart gerechtsgebouw is van belang omdat alle van genocide beschuldigden, per definitie divisionistische taal zullen gebruiken. Het is in het belang van Rwanda dat zij worden geïsoleerd van de Rwandese gemeenschap, maar ook in het belang van de beschuldigden. Met een 'status aparte' is er meer kans dat advocaten en verdachten vrijuit kunnen spreken. Grote voorwaarde is wel dat rechters en officieren van justitie van de beste kwaliteit zijn. Zij moeten immers niet blijven steken in de retoriek van het Rwandese regime, maar over deze schutting heen kunnen kijken. Jammer genoeg worden de rechters nog steeds niet voor het leven benoemd, dat zou hu onafhankelijkheid vergroten. 

De rechter besliste in 2011 positief over de uitlevering van Uwikindi onder de voorwaarde dat zijn verblijf in Rwanda zou worden gemonitord door vertegenwoordigers van het Internationaal Strafhof in Arusha. Op internet vond ik een monitorverslag uit 2013. Dat stemt niet vrolijk.

Daaruit blijkt dat advocaten niet de wettelijke bijdrage betaald krijgen, dat onafhankelijkheid nog steeds in het geding is (voormalig procureur generaal Martin Ngoga barst in woede uit op radio en TV als hij hoort dat Arusha twee verdachten vrijspreekt), dat het proces binnen enkele dagen zou beginnen, ondanks het feit dat er nog geen onderzoekers waren benoemd voor de verdediging. Na herhaalde verzoeken voor die onderzoekers, biedt het OM vriendelijk aan zelf het onderzoek te doen voor de verdediging als ze de lijst met getuigen willen geven. Natuurlijk.

Belangrijk is ook of er getuigen van BUITEN Rwanda kunnen worden gehoord. Dat is knap lastig. De meesten zullen geen voet in Rwanda willen zetten, bang dat ze direct worden gearresteerd omdat ze actief zijn in de oppositie. Ook al geeft Rwanda alle garanties voor hun veiligheid, ze zullen Rwanda niet durven geloven. Een oplossing lijkt deze getuigen buiten Rwanda te verhoren. Maar wie betaalt dit?

In het monitorverslag van Uwikindi staat ook -bijna terloops- iets over het gevangeniseten. De kantine is onlangs geprivatiseerd en de kwaliteit van het eten is verbeterd en zal nog verder verbeteren. Vrij vertaald maak ik er uit op dat het eten niet te eten was. De omstandigheden in gevangenis 1930 zijn niet best, zeker in het mannengedeelte is de gevangenis overbevolkt. Mensen slapen in gangen, hygiëne is ver te zoeken. Er is geweld, er wordt gejat en ja, ook gemoord. 

Voorlopig hou ik het er op dat de weegschaal doorslaat naar: nee, genocide verdachten krijgen geen eerlijk proces en zitten gevangen in barre omstandigheden.